به گزارش سراج24، یادداشت علیرضا علیرضایی در مورد دیپلماسی انقلاب در مقابل دشمنان
مقدمه
روز پنجشنبه (2 مهر) که مصادف با عید بزرگ قربان بود در صحرای منا فاجعه‌ای در ابعاد عظیم انسانی به وقوع پیوست که سبب جان باختن چند هزار زائر مسلمان و مفقود و مجروح شدن تعدادی بی شماری از آنها شد.
در حال حاضر ریاض در قبال مطالبه افکار عمومی برای رسیدگی به دلایل اصلی فاجعه منا در انزوایی بیش از پیش قرار گرفته است. این وضعیت به ویژه پس از آن تشدید شد که رهبر معظم انقلاب در بیانات صریحی، مسئولیت‌ها و تکالیف بین‌المللی ریاض را به آل‌سعود یادآور شدند؛ تکالیفی که شاید بتوان ضمانت اجرای آن را «عکس‌العمل سخت و شدید» درصورت بی‌توجهی به این تکالیف دانست.
به‌دنبال این فرمایشات، عربستان سعودی تلاش کرد تا چرخشی در مواضع خود ایجاد کرده و با وجود پیگیری همزمان راهبرد فرافکنی سیاسی، در حوزه مدیریتی، همکاری با تهران را افزایش دهد. تسلیم پیام تسلیت سلمان به خانواده‌های داغدار ایرانی، وعده وزیر خارجه عربستان مبنی بر مجازات مقصران حادثه منا و پذیرش برخی شروط درباره شناسایی همه قربانیان این فاجعه و تحویل پیکر جانباختگان، تنها بخشی از عقب‌نشینی ریاض در برابر اقتدار ایران بود.
از همان روز چهارشنبه (8 مهر) که موضع مقتدرانه فرماندهی معظم کل قوا حضرت آیت الله العظمی امام خامنه‌ای (مدظله العالی) به عنوان عکس العمل سخت و خشن ایران در برابر دربار آل سعود آن هم در یک مرکز نظامی صادر شد، این پیام را برای دشمن داشت که جمهوری اسلامی ایران، آل سعود را رها نخواهد کرد و تقاص خون به ناحق ریخته زوار ایرانی را حتی در صورت لزوم در یک برخورد سخت و خشن خواهد گرفت.
تأملی در علل شک برانگیز وقوع فاجعه منا
گزاره های اطلاعاتی و تحلیلی قابل توجهی اکنون در خصوص فاجعه منا مشاهده می شود که تأیید کننده متمایز بودن آن با حوادث سال های گذشته است. به عنوان مثال، بسیاری از گزارش های رسانه ای و اطلاعاتی موضوع مشکوک و غیر عادی بودن حوادث حج امسال را اثبات می کنند. در این تردید وجود ندارد که دلیل فاجعه صبح روز پنج شنبه برابر با دهم ذی الحجه در خیابان «العرب» در نزدیکی پل «الجمرات» که هزاران زائر از کشورهای مختلف جهان از جمله جمهوری اسلامی ایران را قربانی خود کرد، اشتباهات، بی مسئولیتی ها و کوتاهی های مسؤلان سعودی بود که نتوانسته بودند، برنامه ریزی دقیقی برای حرکت حجاج انجام دهند و خط سیر آنها را با دقت مشخص کنند تا ورود حجاج به نقطه رمی جمرات و خروج آنها بدون مشکل انجام شود و پس از حادثه مسئولان سعودی مجبور نشوند، به دلایلی غیر منطقی که هیچ عقل سلیمی آن را نمی پذیرد، عامل فاجعه را خود حجاج عنوان کنند! چنانچه در این زمینه یکی از توجهیات مسؤلان سعودی آن بود که 300 حاجی ایرانی عامل فاجعه منا بودند، چون جدول زمان بندی مشخص شده برای حجاج جهت انجام رمی جمرات را مراعات نکرده و بنابر ادعای یک مقام مسئول سعودی این گروه از حجاج ایرانی در خیابان 204 در جهت معکوس حرکت حجاج به حرکت درمی‌آیند و همین موضوع موجب بروز فاجعه منا می شود!
اما آنچه مشخص است این است که پس از حادثه سقوط جرثقیل زمزمه هایی به گوش رسید که از عمدی بودن سقوط جرثقیل سخن می گفتند تا طومار امپراتوری بن لادن را درهم بپیچد که انحصار اجرای طرح های توسعه حرم مکی را در دست داشت و با خارج کردن این مجموعه شرکت ها از صحنه رقیب آن یعنی شرکت «نسما» اجرای این طرح ها را در دست بگیرد، شرکتی که صاحب امتیاز آن شاهزاده «محمد بن سلمان»، جانشین ولی عهد، وزیر دفاع و پسر پادشاه عربستان است. حال پس از فاجعه منا نیز زمزمه هایی به گوش می رسد که از عمدی بودن این فاجعه سخن می گویند تا زمینه عزل شاهزاده «محمد بن نایف»، ولی عهد، وزیر کشور، معاون شورای وزیران و رئیس کمیته عالی حج عربستان را فراهم کند.
در این باره حتی خود کارشناسان سعودی نیز علت وقوع فاجعه منا را به جنگ قدرت درون خاندان سعودی و تلاش یک جناح برای حذف دیگری نسبت می‌دهند که البته تا حدی می‌تواند قرین صحت باشد؛ چه آنکه طیف میانه‌روتر درون خاندان سعودی هیچگاه حاضر نیست ریسک چنین طراحی خطرناکی را به دلیل نگرانی از آینده حکومت آل سعود و پیامدهای احتمالی آن بپذیرد و وارد چنین ماجراجویی بزرگی شود. اما طیف جنگ‌طلب درون نظام حاکم سعودی به رهبری محمد بن سلمان، جوان ناپخته و خودسر سعودی، همانگونه که جنگ یمن را به راه انداخت و بیش از 6 هزار انسان بی‌گناه را از بین برد، قادر هست با هماهنگی سرویس‌های امنیتی غربی و صهیونیستی چنین فاجعه‌ای را برنامه‌ریزی کند.
این در حالی است که روزنامه الدیار لبنان هم در مورد علت اصلی وقوع این فاجعه می نویسد: حقیقت این است که هنگام ازدحام حجاج در منا،
محمد بن سلمان تصمیم گرفت در این مراسم شرکت کند، پس با کاروانی شامل 200 نیروی ارتشی و 150 نیروی پلیس که از همه طرف آن را اسکورت می‌کردند وارد جمعیت شد و به مرکز منا رسید. در این لحظه جهت حرکت حجاج تغییر و حتی به جهت عکس حرکت اولیه تبدیل شد تا بسرعت ازدحام شدیدی میان حجاج حاصل شد. این روزنامه لبنانی افزود: فاجعه از همین‌جا آغاز شد و پسر شاه سفرش را پایان داد و بازگشت اما فاجعه خیلی بزرگ بود. حجاج به همدیگر فشار می‌آوردند و ناخودآگاه بر زمین می‌افتادند حال آنکه هزاران حاجی دیگر آنان را زیر پا له می‌کردند و شمار کشته‌ها از 10 و 20 حاجی شروع شد تا به هزاران حاجی رسید.
صراحت لهجه و قاطعیت کلام و نفوذ بیان یک رهبر انقلابی با سخنرانی های یک یا چند دیپلمات تفاوتی از زمین تا آسمان دارد.
ایران؛ یکی از بزرگترین قربانیان فاجعه منا
همانگونه که ذکر شد، فاجعه منا اگر چه آمار دقیقی از تلفات انسانی آن از جانب سعودی ها ارائه نمی شود، ولی تا به امروز بیش از 5000 تن قربانی داشته است. در این میان آمار جان باختگان ایران در این حادثه که یکی از بزرگترین قربانیان بی لیاقتی و بی کفایتی حکام سعودی بوده است، تا به امروز 464 نفر اعلام شده است.
در شرایط پس از فاجعه عظیم منا که عید قربان مسلمین را به عزا تبدیل نمود، لازم است تا بصورت کارشناسی و با یک نگاه جامع رفتار رژیم عربستان سعودی با جمهوری اسلامی ایران را که از آسیب دیدگان اصلی کشتار منا است، تبیین نمود و تغییر رویکرد سعودی ها از رفتاری «تحقیرآمیز و بی اعتنا به مطالبات حداقلی ایران» به رفتار «توأم با احترام و کرنش و پاسخ به درخواست های حداکثری» را که در نتیجه هشدار صریح فرماندهی کل قوا به وقوع پیوست را مورد بررسی قرار داد. چرا که در فاجعه منا، جمهوری اسلامی ایران بدترین نوع دیپلماسی بین المللی را از کشور عربستان مشاهده نمود که اگر اتمام حجت رهبر عظیم الشأن انقلاب اسلامی صورت نمی گرفت، مشخص نبود که رفتار غیرمسئولانه و گستاخانه سعودی ها در رابطه با جان باختگان و آسیب دیدگان ایرانی روز به روز در حال افزایش بود، تا کجا و چگونه ادامه می یافت.
لذا با توجه به اهمیت موضوع در ادامه به رفتارشناسی و تبیین و بررسی مواضع رژیم عربستان سعودی در قبال جمهوری اسلامی ایران در ارتباط با فاجعه منا، قبل و بعد از هشدار رهبر معظم انقلاب به سعودی ها پرداخته و در پایان، بکارگیری دیپلماسی اقتدار توسط رهبر فرزانه انقلاب در مواجهه با
بی مسؤلیتی سعودی ها را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
آغاز بی مسؤلیتی عربستان در قبال درخواست های ایران
مقامات و مسئولان ذیربط جمهوری اسلامی ایران از همان نخستین ساعات وقوع فاجعه منا به پیگیری وضعیت حجاج جان‌باخته، مجروح و مفقود ایرانی پرداختند؛ اما در این میان، مسؤلان سعودی با وقاحت تمام ضمن طفره رفتن از بی مسئولیتی و بی کفایتی خود، ایران را به بهره برداری از یک اتفاق طبیعی متهم کردند و خواه و ناخواه آن را در پیوند با دیگر مسائل منطقه از جمله سوریه و یمن دانستند. لذا حکام سعودی از پاسخگویی و همکاری و معاضدت با مسئولان ایرانی سرباز زدند و حتی در اظهارات گستاخانه‌ای حجاج ایرانی را مسئول حادثه معرفی کردند. در ادامه به بخشی از مواردی که بیانگر بی اعتنایی عربستان به درخواست های مکرر مقامات ایرانی مبنی بر پیگیری و تکلیف سریع وضعیت زائران ایرانی در روزهای آغازین وقوع این فاجعه بود اشاره می شود:
روز 3 مهر در جلسه هیات دولت مقرر شد که هیاتی به سرپرستی
علی جنتی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به همراه حسن قشقاوی معاون پارلمانی و کنسولی وزارت خارجه و تعدادی دیگر از مدیران مربوطه برای پیگیری وضعیت زائران ایرانی در فاجعه منا و بررسی علل این موضوع به عربستان اعزام شوند اما در کمال بی اعتنایی ویزای این هیات توسط عربستان سعودی صادر نشد.
بدنبال آن، وزیر امور خارجه ایران طی اظهار نظری گفت: عربستان همکاری لازم را با نمایندگان ایران نمی کند و اجازه دسترسی ما به بعضی بیمارستان ها را نمی‌دهند. در همین حال علی جنتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز در ارتباط زنده با گفت وگوی ویژه خبری شبکه دوم سیما رد روز 4 مهر، با انتقاد از کارشکنی سعودی ها و عدم صدور ویزا برای هیات ویژه ایرانی، گفت: متاسفانه با وجود این که مراتب به کاردار سفارت عربستان در تهران اعلام شد، سعودی ها ویزای هیات ایرانی را صادر نکردند.
سعید اوحدی رییس سازمان حج و زیارت نیز که میهمان تلفنی برنامه گفت وگوی ویژه خبری روز 4 مهر بود، ضمن تاکید بر این که تمام همت و تلاش ما مشخص شدن وضعیت مفقودین، رسیدگی به مصدومان و انتقال اجساد به کشورمان است، گفت: متاسفانه مسؤلان سعودی در این موضوع همکاری خوبی با ما نداشته اند.
در ادامه پیگیری های مقامات ایرانی، محمد جواد ظریف وزیر خارجه ایران همزمان در نیویورک سعی در رایزنی و دیدار با وزیر خارجه عربستان داشت که این ملاقات از سوی همتای عربستانی رد می شود و وزیر خارجه ایران از طریق رایزنی با امیر کویت و میانجی قرار دادن وی نیز نمی تواند جواب مثبتی از طرف مقابل دریافت کند.
پس از پیگیری های مکرر مقامات دولت ایران، در نهایت سعودی‌ها به وزیر بهداشت به همراه تنی چند از مسؤلان جمعیت هلال احمر ایران مجوز ورود و ویزا صادر می کنند. اما بازهم کارشکنی‌های عربستان به گونه‌ای متفاوت ادامه پیدا می کند و برای شناسایی قربانیان بویژه مفقودین و یا انتقال اجساد ایرانی به کشور هیچ گونه همکاری نتیجه بخشی نمی کنند. البته کارشکنی و اهمال سعودی‌ها به اینجا ختم نشده و آنها در روند پرواز این هیئت نیز خلل ایجاد می کنند؛ به گونه‌ای که مسئولان سعودی مانع از پرواز مستقیم هیئت اعزامی ایران به مکه می شوند و در نتیجه هواپیمای حامل
آقای هاشمی وزیر بهداشت و سرپرست هیئت اعزامی ایران که آقایان قشقاوی معاون کنسولی وزیر امور خارجه و ضیائی رئیس جمعیت هلال احمر وی را همراهی می‌کردند، مجبور می شود نخست در فرودگاه دوحه به زمین بنشیند و از آنجا عازم مکه شود.
عدم همکاری سعودی‌ها باز با واکنش ملایم دستگاه دیپلماسی کشور مواجه می شود و وزارت خارجه ایران برای چهارمین بار کاردار سفارت عربستان را احضار کرده و به این کشور در مورد تعلل و بی‌تفاوتی در شناسایی مفقودین و ارسال جنازه کشته‌شدگان حادثه منا هشدار داده که این هشدار نیز همانند هشدارهای قبلی از طرف عربستان با بی اعتنایی مواجه می شود.
همزمان وزیر خارجه سعودی نیز، در جواب سخنان حسن روحانی، رئیس‌جمهوری اسلامی ایران در مجمع عمومی سازمان ملل در باب مسئولیت عربستان برای پاسخگویی به امت اسلامی درباره فاجعه منا، تمام ایرانی‌ها را فاقد شایستگی برای صحبت کردن در مورد مراسم حج و دموکراسی دانسته و با این اتهام که ایران بدنبال بهره برداری سیاسی از منا می باشد، می گوید: «رئیس‌جمهور ایران و همه ایرانی‌ها، آخرین کسانی هستند که می‌توانند درباره مراسم حج و دموکراسی صحبت کنند چراکه آنان در یمن از الحوثی‌ها و در سوریه از نظام اسد دفاع می‌کنند».
جالب است که در این بین رسانه های وابسته به دربار سعودی نیز بیکار ننشسته و پس از مشاهده انفعال دستگاه دیپلماسی ایران، برای شانه خالی کردن از آنچه که در منا و در نتیجه بی کفایتی و بی لیاقتی حکام سعودی رخ داده بود، در اقدامی هماهنگ سعی در مقصر جلوه دادن ایران در این حادثه می‌نمایند، چنانچه روزنامه الشرق الاوسط در اقدامی فرافکنانه می نویسد: «یکی از مسئولین مطوّف حجاج ایران به روزنامه الشرق الاوسط گفت که حدود 300 حاجی ایرانی علیرغم تذکرات اداره مطوّف از دستورات سرپیچی کرده و در همان ساعات اولیه صبح برای رمی جمرات اقدام کردند. این افراد از خیابان 204 مشعر به منی برای بازگشت به چادرهای خود استفاده کردند و همین تداخل رفت و آمد باعث بروز آن فاجعه اسفناک شد»! ضمن اینکه در شبکه های اجتماعی نیز هشتک های زیادی مبنی بر متهم کردن ایران به برهم زدن نظم در منا درج می کنند و با ساختن هشتگ هایی مانند #ایران تقتل حجاج و # ایران_تقتل، ایران را مقصر وقوع این حادثه می خوانند!
هشدار صریح رهبر معظم انقلاب به بی مسؤلیتی حکام سعودی
کارشکنی و سنگ اندازی و همچنین بی اعتنایی مقامات و مسؤلان سعودی به تلاش های دیپلماتیک مقامات دولت ایران که در مقاطعی نیز همراه با نرمش و محافظه کاری بود، تداوم داشت تا اینکه در صبح روز چهارشنبه (8 مهر) فرماندهی معظم کل قوا جمهوری اسلامی ایران حضرت آیت الله العظمی امام خامنه ای (مدظله العالی) در نهمین مراسم دانش‌آموختگی دانشجویان دانشگاه‌های افسری ارتش جمهوری اسلامی ایران در دانشگاه علوم دریایی امام خمینی (ره) نوشهر، بیانات مهمی را ایراد می کنند. بیاناتی که مشحون از منطق و اقتدار بوده و بنا به گفته تحلیل گر سرشناس مصری، «هراس و ترس را بر جان هیئت حاکمه تازه کار و کم تجربه سعودی می اندازد».
معظم‌له در بخشی از بیانات روز چهارشنبه خود می فرمایند: «اگر کشور ما و ملت ما بخواهد در مقابل عناصر اذیت‌کننده و موذی عکس‌العمل نشان بدهد، اوضاع آنها خوب نخواهد بود؛ ما تا حالا خویشتن‌داری کردیم. در قضایای متعددی خویشتن‌داری کردیم؛ دست ایران اسلامی از خیلی‌ها بازتر است، توانایی‌های ما، امکانات ما از خیلی‌ها بیشتر است؛ می دانند که اگر بخواهند هماوردی کنند با نظام جمهوری اسلامی، در هیچ صحنه‌ای حریف نمی شوند. ما رعایت ادب اسلامی، رعایت حرمت برادری در امت اسلامی را نگه داشتیم؛ ما می توانیم عکس‌العمل نشان بدهیم. اگر بنا شد عکس‌العمل نشان بدهیم، عکس‌العمل‌های ما خشن هم خواهد بود، سخت هم خواهد بود».
چرخش رویکرد عربستان به دنبال هشدار رهبر معظم انقلاب
با مروری کوتاه بر اظهارات و رفتارهای مقامات سعودی با جمهوری اسلامی ایران در روزهای نخستین وقوع فاجعه منا که هنوز رهبر معظم انقلاب بصورت جدی وارد موضوع نشده بودند به خوبی می توان به اهمیت راهبردی هشدار معظم له به مقامات سعودی در خصوص حل و فصل سریع مشکلات مربوط به کشته و زخمی شدن زائران ایرانی در صحرای منا پی برد که در ادامه به بخش هایی از آن پرداخته می شود.
ساعاتی بعد از این بیانات رهبر انقلاب، طرف عربستانی که تا روز قبل حتی درب بازکردن در کانتینرهای حامل اجساد نیز کارشکنی می کرد، با دعوت از وزیر بهداشت ایران که در عربستان حضور داشت، ضمن تسلیم پیام تسلیت و عذرخواهی پادشاه این کشور به محضر رهبر معظم انقلاب و رئیس جمهور، قول تسریع در روند شناسایی ابدان مطهر شهدا را دادند.
بنا به گفته امیرعبداللهیان معاون عربی آفریقای وزارت امور خارجه و همچنین اوحدی رئیس سازمان حج و زیارت، پس از انتشار این بیانات در رسانه‌ها، نوع رفتار و گفتار مسؤلان و مقامات سعودی به یکباره تغییر محسوسی پیدا می کند و سعودی ها با بیان اینکه دستور از بالا صادر شده، در پیگیری امور مربوط به زائران جان باخته، مفقود و مجروح ایرانی سرعت عمل به خرج می دهند.
توجه بیش از اندازه به ابزارهای دیپلماسی و محدود کردن تمام توان و ابزارهای اقتدار ملی در لابلای قواعد دست و پاگیر دیپلماسی، خطری است که جهت گیری دولت را تهدید می کند.
پس از این بیانات معظم له، به اصطلاح حساب کار دست سعودی‌ها می‌آید و آن ها به این فهم می رسند که باید با متانت و ادب وضعیت حجاج ایرانی را هرچه سریعتر تعیین تکلیف کنند و از کارشکنی و اهمال در این زمینه اجتناب کنند؛ اگر تا چند روز پیش، عادل الجبیر وزیر امور خارجه آل سعود به خود اجازه می داد که پس از نطق رئیس جمهور در مجمع عمومی سازمان ملل، گستاخی پیشه کند و بگوید که ایران و رئیس جمهور آن آخرین کشور و کسانی هستند که می‌توانند از دموکراسی سخن بگویند! پس از بیانات قاطع و نافذ رهبر معظم انقلاب، وی دیگر جرأت کوچکترین اظهارنظری را به خود نمی دهد. این مسأله به فعالان و کنشگران سیاسی بار دیگر نشان داد که صراحت لهجه و قاطعیت کلام و نفوذ بیان یک رهبر انقلابی با سخنرانی های یک یا چند دیپلمات تفاوتی از زمین تا آسمان دارد.
اما بدنبال هشدار ولی امر مسلمین به حکام سعودی، قاضی زاده هاشمی وزیر بهداشت اعلام می کند: «در جلسه‌ای سه ساعته با مقامات سعودی، همتایان عربستانی ما تسلیت پادشاه و هیئت وزیران عربستان را حضور رهبر معظم انقلاب، رئیس جمهور، دولت و ملت ایران اعلام و از این مسئله ابراز تاسف و ناراحتی کردند».
وزیر بهداشت همچنین تاکید می کند: «مقامات عربستانی هیات‌هایی را مامور بررسی مساله کردند و به ما اطمینان خاطر دادند ایرانیانی که هویت شان شناسایی شده به جده و سپس به ایران منتقل می‌شوند».
عبدالرضا رحمانی فضلی وزیر کشور هم با حضور در منزل مرحوم تقیانی و غضنفر رکن آبادی از جان باختگان و مفقودین حادثه منا حج امسال می‌گوید: «پس از سخنان مقام معظم رهبری به ناگاه رفتار سعودی ها تغییر کرد و توافقاتی با مسؤلان ایرانی انجام دادند». همچنین علی جنتی وزیر ارشاد نیز با اشاره به تأثیر بیانات رهبر معظم انقلاب در رفتار مسؤلان سعودی اظهار می‌دارد: «بیانات ایشان یک اخطار جدی به عربستان بود و با اقدامات انجام شده قرار شد کلیه جانباختگان به کشور بازگردانده شده و بعد از شناسایی توسط بستگان یا با انجام آزمایشات لازم به خانواده‌های آنها تحویل داده شوند».
حسین امیرعبداللهیان معاون عربی و آفریقای وزیر امور خارجه نیز در گفت‌وگویی در همین رابطه اذعان می دارد: «در پی دیدار وزرای بهداشت ایران و عربستان سعودی، مقامات ذیربط این کشور با توجه بیشتری عملیات اجرایی انتقال جانباختگان را پیگیری می کنند». حسن قشقاوی معاون کنسولی وزارت امور خارجه هم که وزیر بهداشت را در سفر به عربستان همراهی می کند، پس از سخنان رهبر معظم انقلاب درخصوص حادثه منا، با بیان اینکه «مسئولان عربستان برای همکاری با ایران از بالا دستور برای‌شان آمده است» اعلام می کند: «پس از ملاقات دوم وزرای بهداشت ایران و عربستان ما احساس کردیم که کار اجرایی طرف سعودی و تعامل با ما شروع شده است به گونه‌ای که آنها این اطمینان را دادند که هیچ جنازه‌ای بدون نظر طرف ایران و خانواده‌های آنان دفن نمی‌شود».
همچنین سعید اوحدی رئیس سازمان حج و زیارت با بیان اینکه «ادبیات و گفتمان مسئولین سعودی پس از بیانات رهبر معظم انقلاب کاملا تغییر کرد»، خاطرنشان می سازد: «وزیر بهداشت عربستان از همتای ایرانی خود درخواست دیدار کرد. در این دیدار به دلیل اینکه از سایر کشورها برخی از اجساد در عربستان دفن شده بود تاکید کردیم که پیکر تمام جانباختگان ایرانی باید به کشورمان منتقل شود و تنها در صورت رضایت خانواده های آنها این اجساد در عربستان دفن می شود».
علاوه بر مقامات کشوری، مراجع عظام تقلید و علما هم هشدارهای رهبر معظم انقلاب به آل سعود در خصوص حادثه منا را مؤثر دانستند و تاکید می کنند: بیانات صریح مقام معظم رهبری سبب شد تا رژیم آل‌سعود رویه خود را اصلاح کند.
در همین رابطه، آیت‌الله نوری همدانی از مراجع تقلید قم بیانات قاطعانه رهبر معظم انقلاب درباره لزوم تکریم زائران ایرانی بیت‌الله الحرام را مورد تمجید قرار داد و می فرمایند: «پیش از این سعودی‌ها جواب صحیحی به ایران نمی‌دادند ولی بعد از سخنان رهبری دیدیم لحن جوابگویی حکومت عربستان تغییر کرده است».
حضرت آیت الله جوادی آملی یکی دیگر از مراجع قم نیز در درس اخلاق خودمی فرمایند: «پیام مقام معظم رهبری در سخنان عزتمند ایشان و خطابات روشن علیه رژیم آل سعود مایه دلگرمی و عزت بود و همین سخنان باعث شد تا اینها با تغییر لحنی آشکار مجبور به پاسخگویی شدند».
همچنین آیت الله محمد یزدی، رئیس مجلس خبرگان رهبری با اشاره به فرافکنی رژیم سعودی در حادثه منا اظهار می دارند: «بیانات محکم، مقتدر و صریح مقام معظم رهبری سبب شد تا رژیم آل‌سعود رویه خود را اصلاح و برای شناسایی اجساد و مفقودین همکاری کند».
نکات قابل تأمل هشدار قاطعانه رهبر معظم انقلاب به حکام سعودی
هشدار قاطع و صریح فرماندهی کل قوا در جمع فرماندهان عالیرتبه نظامی در محل دانشگاه علوم دریایی نوشهر به حکام سعودی دارای پیام ها و نکات قابل تأملی می باشد. نخست این که قطعاً پیام اصلی این هشدار، «تهدید سخت افزاری» علیه عربستان است که شرط استفاده از آن «ادامه بی احترامی به حجاج ایرانی» است. منطق آن نیز کاملاً آشکار است؛ هر ایرانی در هر جای ایران باید تحت حمایت و پشتیبانی قاطع نظام اسلامی قرار داشته باشد. در این میان حجاج ایرانی در سرزمین وحی که ممکن بود هنوز هم با خطر رفتارهای خارج از عقل سعودی ها مواجه باشند به طریقه اولی در شرایط کنونی باید تحت حمایت همه جانبه نظام قرار داشته باشند.
نکته دوم این است که لایه های پنهان و چه بسا پر وزن تر هشدار رهبر معظم انقلاب علیه عربستان نشانه اش بیشتر به متحدان غربی آل سعود بوده است. آمریکایی ها، فرانسوی ها و انگلیسی ها روابط نزدیکی با عربستان دارند و در این میان به خصوص آمریکایی ها که قبلاً ( در تابستان 2013) هشدار رهبر فرزانه انقلاب در ماجرای سوریه را جدی گرفتند، شاید پیش از هر متحد دیگر عربستان جدی بودن ایران را در این تهدید درک کنند. در سال 2013 معظم له تنها یک جمله درباره سوریه گفتند: «این آتش افروزی همچون جرقه ای در انبار باروت است». همین تهدید تلویحی کافی بود تا آمریکا که حتی برای حمله به سوریه ساعت و زمان تعیین کرده بود، آشکارا مواضعش را تغییر داد و بگذریم که این روزها آمریکا حتی از مواضع اصولی ترش درباره سوریه عقب نشینی کرده و می خواهد خود را به ایران و روسیه در این ماجرا نزدیک کند!
نکته بعدی اینکه، طرف های معارض ایران می دانند که اگر ایران تصمیم بگیرد اقدامی انجام دهد و آن را علنا اعلام کند، حتما پای اجرای آن خواهد ایستاد و در مرحله نخست این جدیتِ ایران، آمریکا و منافع او در منطقه به شدت به خطر خواهد افتاد. در حقیقت رهبر معظم انقلاب با موضع صریح درباره فاجعه منا، آن را از یک اتفاق بین ایران و عربستان (که سعودی ها اصرار داشتند آن را در همین سطح نگه دارند) خارج کرده و رنگ منطقه ای و بین المللی به آن دادند تا سایر بازیگران فرا منطقه ای نیز بدانند اگر عزت ایرانی در هر نقطه ای از جهان به خطر بیفتد منافع آن ها نیز در امان نخواهد بود.
دیپلماسی اقتدار رهبر انقلاب، الگویی برای دولتمردان در حوزه سیاست خارجی
اهمیت و جایگاه هشدار رهبر فرزانه انقلاب به حکام سعودی مبنی بر پاسخ قاطع، سخت و خشن ایران به سعودی ها در صورت مسؤلیت ناپذیری در قبال فاجعه منا، به حدی است که می توان آن را یکی از نقاط عطف و درخشان در سیاست خارجی ایران در تعامل با بازیگران معارض در دوران پس از انقلاب به شمار آورد که می تواند به عنوان یک الگوی مناسب کاربردی مبتنی بر رویکرد واقع گرایانه، مورد استفاده مسؤلان دستگاه سیاست خارجی کشور در مواجهه با بحران های منطقه ای و فرامنطقه ای قرار گیرد.
تغییر جدی رویکرد مسئولان عربستان سعودی پس از سخنرانی محکم و انقلابی رهبر معظم انقلاب اسلامی در مراسم دانش آموختگی دانشجویان دانشگاه علوم دریایی نوشهر یک بار دیگر راهگشا شد و ضعف و نواقص دیپلماسی لبخند را جبران نمود؛ همانند مذاکرات هسته ای که بر اساس شواهد و مستندات موجود، این قاطعیت معظم له در مقابل زیاده خواهی های مکرر طرف های آمریکایی و اروپایی بود که در موارد بسیاری به کمک تیم مذاکره کننده ایرانی که در زمره خبره ترین دیپلمات های و مذاکره کننده گان جهانی هستند می رسید. انتخاب هوشمندانه دانشگاه علوم دریایی ارتش، هم به واسطه ارتباط با ارتش و نیروهای نظامی و هم ارتباط با نیروی دریایی به نوعی تکمیل محتوای سخنرانی معظم له بود.
البته دیپلماسی اقتدار مطلوب نظر رهبر معظم انقلاب را می توان در مقابل دیپلماسی به اصطلاح نرم و لبخندمأبانه قرار داد که پیش از آن در مواجهه با فاجعه منا مورد استفاده ای که منجر به نتیجه نمی شد، قرار می گرفت. در این باره باید گفت که دیپلماسی دولت جمهوری اسلامی طی دو سال گذشته که در قریب به اتفاق مواقع تؤام با لبخند و مدارا بود، استکبار جهانی و برخی کشورهای منطقه از جمله عربستان سعودی و شیخ نشین های ذره ای حاشیه خلیج فارس را پر رو و جسور کرده است. برخی با این منطق که اگر جمهوری اسلامی فلان حرف یا فلان موضع را نگیرد دشمن کوتاه خواهد آمد مواضعی اتخاذ می کنند یا نمی کنند که خسارات عظیمی برای امنیت و اقتدار ملی در پی داشته است. رهبر معظم انقلاب پنجشنبه گذشته در دیدار فرماندهان نظامی ارتش این دادگاه را مورد نقد قرار دادند و فرمودند: «دشمنی ها با کوتاه آمدن برطرف نمی شود». چرا که واقعیت این است، جمهوری اسلامی ایران با دشمن و دشمنانی روبه رو هست که از کمترین عقلانیت و وجدان انسانی برخوردار است.
توان انقلابی ایران اسلامی، عقبه استراتژیک و غلبه گفتمانی ایران در منطقه که عمدتا مبتنی بر مبانی و مجاری غیردولتی و انقلابی شکل گرفته سرمایه ارزشمندی است که نبایستی به سادگی از کنار آن گذشت.
به عنوان نمونه جمهوری اسلامی در عربستان با رژیمی روبرو است که از نظر ساختار سیاسی و عقلانی در عصر حجر زندگی می کنند. کشوری که نه در آن انتخاباتی در کار است نه پارلمانی دارد، ضمن اینکه رفتار حکام آن را هم نمی توان با معیارهای شناخته شده تحلیل عقلانی کرد و مطابق با منطق سیاسی و دبپلماتیک با آنها روبرو شد. لذا رفتار حکام آل سعود یک رفتار عقلانی نیست. چرا که آن ها اصلاً ساز و کار عقلانی در رفتار حکومتی خود ندارند.
کلام آخر
فاجعه منا و فجایعی از این دست که طی سال های گذشته نیز در عربستان به کرات شاهد آن بوده ایم، قبل از آن که ناشی از عوامل طبیعی باشد، در قریب به اتفاق موارد ناشی از بی لیاقتی، بی کفایتی و سوء مدیریت سعودی ها در اداره امور مربوط به حج بوده است. لذا بیش از پیش ضروری می نماید که جهان اسلام و کشورهای اسلامی برای جلوگیری و پیشگیری از وقوع چنین فجایعی به دنبال مکانیسم های مطلوبی باشند. لذا اتخاذ تدابیر زیر برای جلوگیری از تکرار چنین فجایعی ضروری به نظر می رسد:
نخست: از آنجا که کنگره عظیم حج متعلق به تمام جهان اسلام است اولین اقدام در این ارتباط، تشکیل کمیته حقیقت‌یاب کشورهای اسلامی است تا بر اساس کار گروه‌هایی در چارچوب‌های مشخص شده از سوی سازمان کنفرانس اسلامی، ابعاد این فاجعه را بررسی کنند. «دادگاه بین‌المللی عدالت اسلامی» که زیر مجموعه سازمان کنفرانس اسلامی است، قادر است زوایای پنهان و افشاء نشده این فاجعه را روشن کرده و به حل نهایی و ریشه‌ای موضوع کمک شایانی نماید.
دوم: سلب صلاحیت از خاندان آل سعود برای تصدی مراسم حج با اجماع مجالس کشورهای اسلامی باید در دستور کار قرار بگیرد.
سوم: بهره‌گیری از فرصت مجمع عمومی سازمان ملل متحد و استفاده از حضور سران کشورهای اسلامی برای هماهنگی اقدامی شایسته در این رابطه از سوی مسئولین کشورمان است. رئیس جمهور و وزیر امور خارجه کشورمان در این راستا می‌توانند با رؤسای جمهور و وزرای امور خارجه کشورهای اسلامی به رایزنی پرداخته و توجه سازمان‌ها و کشورهای مختلف را به این امر معطوف دارند. تمرکز بر این موضوع در چنین فرصتی و در مقطع کنونی، قطعاً در جلوگیری از تکرار چنین فجایعی موثر خواهد افتاد.
چهارم: بر اساس کنوانسیو‌ن‌های بین‌المللی چنانچه کشوری به اتباع سایر کشورها ویزا ارائه کند به معنی تامین امنیت آنهاست. طرح حقوقی - قضایی موضوع درگذشت جمع کثیری از حاجیان علاوه بر پیگیری در دادگاه‌ها و مجامع کشورهای مسلمان از جمله سازمان کنفرانس اسلامی، قابلیت پیگیری در دیوان کیفری بین المللی را نیز دارد.
ارزیابی نهایی
مبحث حاضر را اینگونه می توان مورد ارزیابی نهایی قرار داد که فاجعه منا نشان داد، توجه بیش از اندازه به ابزارهای دیپلماسی و محدود کردن تمام توان و ابزارهای اقتدار ملی در لابلای قواعد دست و پاگیر دیپلماسی که عمدتا برگرفته از مبانی روابط سلطه گر و سلطه پذیر است و اصل قرار دادن ارتباط با قدرت های بزرگ از مجرای دیپلماسی رسمی خطری است که جهت گیری دولت را تهدید می کند. باید پذیرفت که هر چند دیپلماسی به عنوان یک ابزار مهم در دنیای امروز تعیین کننده و از مولفه های اقتدار به حساب می آید اما توان انقلابی ایران اسلامی، عقبه استراتژیک و غلبه گفتمانی ایران در منطقه که عمدتا مبتنی بر مبانی و مجاری غیردولتی و انقلابی شکل گرفته سرمایه ارزشمندی است که نبایستی به سادگی از کنار آن گذشت.
منبع:فارس
